Dat het strafwetboek dringend aan een verjongingskuur toe was, was al lang geen geheim meer. Het huidig strafwetboek dateert van 1867. Het hoeft niet te verwonderen dat vele begrippen totaal achterhaald en oubollig zijn. Denk maar aan termen zoals ‘aanranding van de eerbaarheid’ of ‘bederf van de jeugd.’ Onze hedendaagse maatschappij en gewijzigde levensstijl riep nieuwe misdrijven in het leven, misdrijven waar de oude wetgeving geen enkel antwoord meer op biedt.

De nood aan een verregaande modernisering van het seksueel strafrecht is dan ook groter dan ooit.

Begin april 2021 werd er een voorontwerp van wet goedgekeurd door de ministerraad, waarbij het begrip ‘toestemming’ en de zwaardere bestraffing van seksuele misdrijven hoofdzakelijk centraal lijken te staan.

Wat dient er te worden verstaan onder ‘toestemming’?

Doorslaggevende vraag in heel wat zaken van vermeend seksueel geweld: “was er sprake van toestemming?” Het begrip toestemming wordt niet gedefinieerd in de wet, waardoor het onderhevig is aan de interpretatie (en evolutie) van rechtspraak en rechtsleer.

De wetgever wil hier nu verandering in brengen door een definitie van dit centrale begrip op te nemen in de wet:

“Toestemming veronderstelt dat deze uit vrije wil is gegeven. Dit wordt beoordeeld in het licht van de omstandigheden van de zaak. De toestemming kan niet worden afgeleid uit de loutere ontstentenis van verweer van het slachtoffer. De toestemming kan worden ingetrokken op elk ogenblik voor of tijdens de seksuele handeling. Toestemming is er in ieder geval niet indien de seksuele handeling het gevolg is van een aanranding, bedreiging, geweld, verrassing, list of een andere strafbare gedraging.  Toestemming is er evenmin wanneer de seksuele handeling is gepleegd ten nadele van iemand die in een kwetsbare toestand verkeert ten gevolge van alcohol, slaap, angst, invloed van alcohol, verdovende middelen, psychotrope stoffen of enig andere substantie met een soortgelijke uitwerking, een ziekte of een lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid, waardoor de vrije wil is aangetast.”

De invoering van een concrete, afgelijnde definitie zal een grote weerslag hebben op bepaalde categorieën van zedenmisdrijven, alwaar de toestemming een centrale rol speelt. Denk wat dit betreft bijvoorbeeld aan het misdrijf verkrachting, gedefinieerd als ‘elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt.’

De discussies die er vroeger vaak bestonden over alcoholgebruik voorafgaand aan de daad, worden nu in een ander perspectief geplaatst. Wie een dergelijk belangrijk begrip gaat omschrijven, zal zonder twijfel voor nieuwe moeilijkheden en vraagstukken komen te staan.

Bestaande misdrijven in een nieuw jasje

Het nieuwe wetgevend kader komt tegemoet aan een aantal lacunes in de bestaande regelgeving.

Daar waar het misdrijf voyeurisme (pas strafbaar gesteld in 2016!) heden slechts betrekking kan hebben op het observeren van een persoon terwijl deze is ontbloot en/of een expliciete seksuele handeling stelt, zal het toepassingsgebied in de toekomst worden versoepeld. Er zal voortaan eveneens sprake kunnen zijn van voyeurisme wanneer het slechts gaat om een ‘gedeeltelijke ontbloting’, met name de observatie van een zichtbaar deel van het lichaam, dat op grond van de seksuele integriteit en in alle redelijkheid anders verhuld zou zijn gebleven. Denk wat dit betreft aan de gekende praktijk van het filmen onder de rokken van dames.

Onder de huidige wetgeving kan dit niet strafbaar worden gesteld als voyeurisme, nu er geen sprake is van ontbloting.Aan deze straffeloosheid komt binnenkort een einde. Het misdrijf aanranding van de eerbaarheid zal voortaan door het leven gaan als ‘aantasting van de seksuele integriteit.’ Daar waar de aanwezigheid van dwang en geweld vaak een noodzakelijke vereiste is om te kunnen besluiten tot strafbaarstelling, komt deze voorwaarden weldra te vervallen. De afwezigheid van toestemming staat wederom centraal.

Strengere straffen en verzwarende omstandigheden

De modernisering van ons strafrecht staat hier eveneens gelijk aan een verzwaring van straffen.

De straffen voor verkrachting worden opgetrokken van 1 maand tot 5 jaar naar 6 maand tot 10 jaar, een verdubbeling. Wanneer er sprake is van een verzwarende omstandigheid gaat de basisstraf nog een trapje omhoog, inhoudende een verhoging van de maximumstraf met 5 jaar en de mogelijkheid tot het opleggen van bijkomende straffen zoals een contactverbod of de ontzetting uit de burgerlijke rechten.

De verzwarende omstandigheden die aanleiding kunnen geven tot deze zwaardere bestraffing zijn de volgende:

• Bedreiging
• Toediening van weerloos makende stoffen
• Incest
• Seksueel geweld door partner
• Discriminerende drijfveer
• Dader persoon met een gezagspositie
• Aanwezigheid van meerdere personen
• Slachtoffer jonger dan jaar
• Slachtoffer in kwetsbare toestand

Ander belangrijk speerpunt in de gewijzigde wetgeving is de individualisering van straffen. In het voorontwerp van wet wordt geen enkele straf meer uitgesloten, daar waar dit vroeger wel het geval was voor bepaalde types van misdrijven (doorgaans betrekking hebbende op minderjarigen).

Dit streven naar een bestraffing op maat kan enkel worden toegejuicht.  Een rechter zal voortaan ook alternatieve straffen kunnen opleggen voor seksuele misdrijven, zoals het elektronisch toezicht, de werkstraf en de autonome probatiestraf.

Sekswerk

Een ander heet hangijzer was de legalisering van sekswerk. Er bestaat sinds jaar en dag een gedoogbeleid in België wat prostitutie betreft. Daar waar ‘zelfstandige’ prostitutie niet strafbaar wordt gesteld, is dit wel het geval voor iedere vorm van exploitatie van prostitutie, bijvoorbeeld de uitbating van een escortebureau.

Het voorgaande resulteert in de absurde situatie dat men zichzelf wel mag prostitueren, doch men dit niet mag doen binnen de contouren van een georganiseerd bureau of onderneming. Deze kloof tussen praktijk en wet zorgt ervoor dat sekswerkers steeds in een grijze zone terecht komen, waarbij zij niet kunnen genieten van enige bescherming of sociaal statuut.

Het voorontwerp van wet komt eindelijk tegemoet aan deze gewijzigde realiteit. Het sekswerk voor meerderjarigen zal worden gedecriminaliseerd. Spreekt voor zich dat situaties van uitbuiting en mensenhandel hun strafbaar karakter behouden.

Conclusie?

Het strafwetboek is klaar voor een verregaande vernieuwing en modernisering, te beginnen met het seksueel strafrecht hetwelk sterk gedateerd geraakte sinds 1867.

Het valt af te wachten hoe nieuwe begrippen en definities in de praktijk zullen worden toegepast en geïntegreerd. Wij zijn alvast van mening dat een correcte waarheidsvinding steeds dient te vertrekken vanuit de concrete omstandigheden van de zaak, waarbij bijvoorbeeld alcoholgebruik niet zomaar automatisch kan worden gelijk gesteld met een gebrek aan toestemming.

Het bewijs van (afwezigheid van) toestemming zal steeds een heikel punt blijven in vele betwiste dossiers. Het komt dan ook toe aan ons als advocaat om onze cliënten bij te staan in dergelijk moeilijke dossiers, opdat er samen kan worden gestreefd naar een correcte waarheidsvinding en een correcte beoordeling in rechte.

Het voorontwerp van wet werd voor advies overgemaakt aan de Raad van State, waarna het zal worden voorgelegd aan het Parlement.

* * *

Werd u zelf slachtoffer van seksueel geweld of wordt u beschuldigd van zedenfeiten? Aarzel dan zeker niet om ons te contacteren via veronique@gysbrechts-advocaten.be