Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) wil daar komaf mee maken. Op zijn voorstel zette de ministerraad vorige week het licht op groen voor een grondige hervorming van het algemeen contractenrecht, bij juristen beter bekend als het verbintenissenrecht.

Dat klinkt wat droogjes, maar de hervorming raakt iedereen. Elke Belg sluit contracten af: om als werknemer aan de slag te gaan, een auto te kopen, een levensverzekering te nemen, een reis te boeken of een huishoudhulp in te schakelen. U ondertekent een contract als u bij een architect aanklopt voor het ontwerp van een woning of als u een huis (ver)huurt of (ver)koopt. Ook voor de levering van gas en elektriciteit of voor een aansluiting op het internet is een contract nodig. De situaties waarbij u betaalt (of betaald wordt) voor een zaak of een dienst zijn talrijk.

Als alle contractspartijen zich netjes aan de afspraken houden, is er geen vuiltje aan de lucht. Maar als een van de partijen de afspraken aan zijn laars lapt en er geen regeling uit de bus komt, moet u naar een rechter stappen. Dat kan in lang aanslepende procedures uitmonden.

Wat wil Geens veranderen?

Voortaan kunt u de tegenpartij gewoon per brief of per e-mail melden dat u zich niet meer gebonden voelt door het contract en de gemaakte afspraken. De hervorming spreekt van een ‘buitengerechtelijke partijverklaring’. U kunt zo’n verklaring afleggen als u onder druk bent gezet om een contract te tekenen, als u een contract hebt afgesloten zonder dat u correct werd geïnformeerd of als de tegenpartij u heeft bedrogen.

Stel dat u een tweedehandsauto koopt en nadien blijkt dat de verkoper met de kilometerteller heeft geknoeid. U voelt zich bekocht en wilt van het contract af. ‘Nu bent u verplicht om de verkoper voor de rechtbank te brengen. Zolang u dat niet doet, kan hij eisen dat u de afgesproken prijs voor de auto betaalt. Voortaan kunt u de verkoper per brief of per e-mail melden dat u van dat contract afwilt’, zegt het kabinet-Geens.

Wat als de tegenpartij haar beloftes niet nakomt?

U koopt een huis en na de overhandiging van de sleutels blijkt dat er ernstige gebreken zijn die u bij een rondleiding, voor het sluiten van de compromis, niet had kunnen opmerken. Denk aan een weggemoffelde rotte plek in de houten dakconstructie of een lekkend dak. Ook dan kunt u aan de verkoper per brief of per e-mail melden dat u de overeenkomst wilt beëindigen. In dit voorbeeld komt de verkoper zijn contractuele verplichting niet na om het huis ‘vrij van gebreken’ te leveren. ‘Een melding dat u van de aankoop afziet, kan niet alleen nadat de compromis is getekend, maar ook nadat de verkoop in een notariële akte is vastgelegd’, bevestigt het kabinet- Geens.

Kan de tegenpartij zich verweren?

De tegenpartij kan eisen dat u de overeenkomst toch naleeft omdat ze vindt dat de overeenkomst wel degelijk geldig is. De verkoper van de tweedehandsauto kan volhouden dat hij u niet bedrogen heeft en dat hij niet met de kilometerteller heeft geknoeid. Als u de koopsom al betaalde en als de verkoper weigert die terug te geven, moet u zich nog altijd tot de rechter wenden. Als u de koopsom nog niet betaalde en de verkoper toch zijn geld wil, zal hij u voor de rechtbank moeten brengen.

Hetzelfde geldt bij de verkoop van een huis. Als u van de aankoop wilt afzien, moet u daarvoor een ‘voldoende ernstige’ reden hebben. Als er onduidelijkheid over de ernst van de tekortkoming is, kan de verkoper naar de rechter stappen met de vraag zich daarover uit te spreken.

Bovendien blijven de regels overeind, die voor bepaalde overeenkomsten zoals een koop of een huur gelden. Als het huis gebreken vertoont die u normaal voor de aankoop had moeten opmerken, zoals scheuren in de muren of losliggende tegels, dan kunt u de verkoper niets verwijten en moet u de afgesproken prijs betalen. Gaat het om gebreken die u niet kon opmerken – verborgen gebreken – dan kunt u kiezen tussen afzien van de koop of aandringen op een vermindering van de oorspronkelijke prijs.

Als u gebruikmaakt van een buitengerechtelijke partijverklaring neemt u een risico. Als de rechter oordeelt dat de overeenkomst toch geldig is of dat de andere partij geen zware tekortkoming kan worden verweten, riskeert u op te draaien voor de kosten van de procedure of de andere partij een schadevergoeding te moeten betalen.

Wat als de verkoper de leveringsplicht aan zijn laars lapt?

Stel dat u een oldtimer op de kop hebt getikt en dat de verkoper in het contract beloofde de bolide over drie maanden te leveren. Als de verkoper een maand na het sluiten van de overeenkomst doodleuk meldt dat hij de auto aan een andere persoon heeft verkocht omdat die meer heeft geboden, moet u niet meer betalen. Als duidelijk is dat de verkoper de oldtimer niet op de vervaldag zal leveren, kunt u onder de overeenkomst uitkomen zonder dat u de verkoper eerst voor de rechtbank moet brengen. Ook dan kunt u de overeenkomst ontbinden door een brief of een e-mail naar de verkoper te sturen.

Wordt de rol van de rechters uitgehold?

Hoewel de hervorming de wil van de contractspartijen moet versterken, krijgen de rechters soms toch meer armslag. Dat is meer specifiek het geval als de overeenkomst wordt verstoord door onvoorziene omstandigheden of als een van de contractspartijen misbruik heeft gemaakt van de situatie waarin de andere partij zich bevindt.

In zeer uitzonderlijke omstandigheden en alleen als de partijen er onderling niet uit raken, kan een rechter een prijsaanpassing doorvoeren, bijvoorbeeld als een bedrijf belooft 10 ton staal te leveren aan een kmo en de prijzen kort na de contractsluiting vervijfvoudigen. ‘Nu heerst onduidelijkheid over de vraag of en wanneer een rechter de prijs mag corrigeren’, zegt het kabinet-Geens. ‘Door de hervorming kan de rechter de prijs aanpassen onder de volgende voorwaarden: de prijsstijging moet onvoorzienbaar zijn, het contract mag de mogelijkheid voor de rechter om de prijs aan te passen niet uitsluiten en de overeenkomst mag niet stellen dat de partij die het nadeel van de zware, onvoorziene prijsstijging ondervindt het risico van prijsevoluties draagt.’

‘Het uitgangspunt blijft dat de rechter de overeenkomsten moet eerbiedigen en dat een woord een woord is’, zegt het kabinet. ‘Dankzij het wetsontwerp kan de rechter reageren op ongelooflijke prijsevoluties die het contract, voor de verkoper of de koper, totaal onrendabel maken. De rechter kan dan een op maat gemaakte aanpassing doorvoeren. Dat kan een prijsaanpassing zijn, maar hij kan het contract ook beëindigen.’

Wanneer gaat de hervorming in?

De wet die deze hervormingen mogelijk maakt, wordt ten vroegste deze zomer van kracht. Vanaf dan volgt een overgangsperiode van 18 maanden om de rechtspraktijk voldoende tijd te geven zich aan te passen en om na te gaan of er aanpassingen nodig zijn in een bijzondere wetgeving. De nieuwe regels treden ten vroegste in het voorjaar van 2020 in werking.